Powieść Kornela Makuszyńskiego można nazwać „młodzieżowym kryminałem” z ciekawym wątkiem przygodowym. Motyw detektywistyczny zdecydowanie wysuwa się na pierwszy plan powieści. Większość bohaterów młodzieżowych powieści Makuszyńskiego to postaci bystre, sprytne, doskonale radzące sobie z rozmaitymi życiowymi problemami („Szaleństwa panny Ewy”, „Panna z mokrą głową”). Adaś posiada każdą z tych cech, autor obdarza go dodatkowo umiejętnością analizowania faktów, dociekliwością i odwagą. Młody detektyw zdążył już zyskać szkolną sławę ze względu na swe „szatańskie” umiejętności. Zagadka starego dworu jest dla chłopca poważnym wyzwaniem, które może potwierdzić opinię profesora o jego umiejętnościach lub – po ewentualnej porażce – nauczyć go pokory. Główne motywacje Adasia to ciekawość i chęć przeżycia prawdziwej przygody. W miarę rozwoju śledztwa bohater pojmuje, że zabawa w detektywa nie jest jedynie „przygodą”, ale przynosi realne niebezpieczeństwo rodzinie Gąsowskich i jemu samemu. Mimo obaw chłopiec kontynuuje śledztwo.
Warto zauważyć, że w swych działaniach Adaś posługuje się przede wszystkim zdobytą wcześniej wiedzą i chłodną, naukową analizą (brak np. brutalnych scen przemocy – prócz pierwszego, niefortunnego spotkania ze złodziejem, zakończonego zresztą jedynie wielkim guzem bohatera). Jego śledztwo polega na odkrywaniu wiedzy – historycznych, językowych i literackich śladów ukrywanych m.in. w starych dokumentach. Oczywiście, przydają się i typowo harcerskie umiejętności (orientacja w terenie, podchody i śledzenie złodzieja, umiejętność pływania itp.), ale najważniejszą cechą bohatera jest posiadanie chłonnego, analitycznego umysłu.
Śledztwo to jednocześnie wielka, wakacyjna przygoda odbywająca się na łonie bujnej przyrody i pięknego, jeszcze przedwojennej krajobrazu Wileńszczyzny.
Poniżej streszczenie książki
Pod tym adresem ekranizacja książki (link). Pod tym adresem omówienie i streszczenie książki (link).